İnsan Kaynakları Yönetiminde Duygusal Çevikliği Kullanmak: Modern İş Dünyasında Başarılı Olmak İçin Ezber Bozan Bir Yaklaşım

Giriş

Dr. Öğr. Üyesi Kemal Özkan YILMAZ, Feyziye Mektepler Vakfı Işık Ünverstesi, İİSBF, İşletme Bölümü

Değişimin olağan olduğu günümüzün hızlı tempolu iş dünyasında hem liderler hem de çalışanlar yoğun duygusal zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Ekonomik belirsizlikleri yönetmekten küresel aksaklıklar ortasında uzaktan çalışan ekipleri idare etmeye kadar, duygusal olarak uyum sağlama yeteneği yalnızca "olsa iyi olur" kategorisinde değil, hayatta kalmak ve başarılı olmak için bir zorunluluktur.

İşte bu noktada, bireyleri duygularıyla doğrudan yüzleşmeye, onlardan ders çıkarmaya ve eylemlerini temel değerleriyle hizalamaya teşvik eden bir kavram olan duygusal çeviklik devreye girmektedir.

Psikolog Susan David'in çığır açan çalışmasında [1] ortaya attığı duygusal çeviklik, duyguları bastırma paradigmasını değiştirerek, onları üretken davranışlar için bir rehber olarak benimsemeye yönelir. Son araştırmaların gösterdiği gibi, bu beceri günlük iş hayatını dönüştürebilir; direnci, yenilikçiliği ve kişilerarası dinamikleri artırır.

Büyük bir müşteriyi kaybetme durumuyla karşı karşıya kalan bir satış yöneticisini düşünün. Hayal kırıklığını içine atmak veya dürtüselce parlamak yerine, duygusal çeviklik ona duyguyu tanımlama/etiketleme ("Bu, ekibimin hedeflerini etkilediği için hayal kırıklığı hissediyorum"), yargılamadan kabul etme ve ekibiyle yeni stratejiler üzerine beyin fırtınası yapmak gibi değer odaklı eylemlere yönelme fırsatı sunar.

Bu yaklaşım sadece tükenmişliği azaltmakla kalmaz, aynı zamanda hataların büyüme fırsatlarına dönüştüğü bir açıklık kültürü yaratır. Çalışan direncinden dolayı değişim girişimlerinin %70'inin başarısız olduğu iş dünyasında,[2] duygusal çeviklik, daha sorunsuz geçişler için bir katalizör görevi görecektir.

Duygusal Çevikliğin Temel Adımları ve İş Hayatındaki Önemi

Özünde, duygusal çeviklik dört temel adımdan oluşur: Ortaya Çıkmak (duygularla merakla yüzleşmek), Dışarı Adım Atmak (faydasız düşüncelerden uzaklaşmak), Nedeninle Yürümek (değerlerle hizalanmak) ve İlerlemek (küçük, kasıtlı değişiklikler yapmak). Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT) temellerine dayanan bu adımlar, profesyonellerin, strese verilen katı tepkilerin kötü karar alma mekanizmasına yol açtığı bir tuzak olan "duygusal katılıktan" kurtulmalarını sağlar.[1] Son deneysel çalışmalar, bu kavramın iş bağlamlarındaki önemini vurgulamaya devam etmektedir. Örneğin, girişimcilikte duygusal çeviklik, duygusal zekâ ile güçlü bir şekilde ilişkilidir; liderlik etkinliği ve uyum sağlama yeteneği gibi faktörleri artırır.[3] Yüksek duygusal çevikliğe sahip girişimciler, başarısızlıklarla başa çıkmaya, iş modellerini değiştirmeye ve pazar oynaklığı sırasında dayanıklığı sürdürmede daha donanımlıdır.

Günlük iş yaşamında duygusal çeviklik, liderliği geliştirmek için kullanılabilir. Bu beceriyi uygulayan liderler, güvenilirlik örneği sergileyerek ekipleri yargılanma korkusu olmadan fikirlerini paylaşmaya teşvik eder. Vishwakarma ve arkadaşları,[4] hiyerarşinin genellikle ifadeyi bastırdığı Hindistan'daki kurumsal iş yaşamındaki gibi VUCA (Oynak, Belirsiz, Karmaşık, Muğlak) ortamlarında duygusal çevikliğin etik karar vermeyi ve yenilikçiliği teşvik ettiğini savunmaktadır.

Örneğin, ekip toplantılarında bir lider, bir teslim tarihle ilgili ortak kaygıyı bastırmak yerine şunu söyleyerek yaşananı kabul edebilir: ("Hepimizin baskı altında hissettiğini görüyorum; bu durumu ortak kaliteli iş hedefimizle nasıl uyumlu hale getireceğimizi tartışalım"). Bu yaklaşım, güven inşa etmeyi ve şirketlere bir çalışanın maaşının ortalama 1,5 katına mal olan işten ayrılma oranlarını düşürmeye yardımcı olacaktır. [5]

Bireysel Üretkenlik, Uzaktan Çalışma ve Ekip Dinamikleri

Liderliğin ötesinde, duygusal çeviklik bireysel üretkenliği artırır. Son teslim tarihlerinin sürekli yakın ve geri bildirimin sürekli olduğu finans veya teknoloji gibi yüksek stresli rollerde, profesyoneller genellikle "düşünceleri şişeleme" (duyguları bastırma) veya "düşünce gevezeliği" (aşırı kafa yorma) tuzaklarına düşer. Yasmeen ve arkadaşları,[6] duygusal çevikliğin direnç ve esenliğe aracılık ettiğini ve farkındalık ile pozitif ilişkiler gösterdiğini bulmuştur.

Pratik olarak bu durum, günlük mikro uygulamaları olağan iş yapışınıza dahil etmeniz anlamına gelir: duyguları etiketlemek için beş dakikalık bir günlük/not tutma seansı veya e-postalarla ilgilenmeden önce bir "değer kontrolü" uygulamak gibi. Çeşitli uygulamalar (örneğin Mood Meter veya Calm) çalışanların olumsuz düşünceleri yeniden çerçevelemesini kolaylaştırarak bu konuda yardımcı olabilir: Örneğin, "Bu aksilik sinir bozucu, ancak yeteneğimi tanımlamaz"; düşünceleri bu şekilde dönüştürmek daha iyi odaklanma ve yaratıcılık sağlayacaktır.

COVID-19 pandemisinin etkisiyle artan uzaktan çalışma dönemini ele alalım. İş-yaşam sınırlarının bulanıklaşmasıyla, duygusal tükenmişlik yaygınlaşmış ve çalışanların %40'ını etkilemiştir.[7] Duygusal çeviklik bir can simidi sunar.

Bireyler, kendini eleştiren anlatılardan ("Her şeyi dengelemekte başarısız oluyorum") "dışarı adım atarak", aile veya sağlık gibi değerlerle yeniden hizalanabilirler; belki de akşam 7'den sonra e-posta yok gibi sınırlar koymak çoğu kişide işe yaramıştır.

Diğer yandan, kurumsal çalıştaylar gibi eğitimsel iş atölye çalışmaları, duygusal çevikliği yaşamla bütünleştirmede somut faydalar sağlar. Elmas [8] bu faydayı, katılımcıların yansımalar yoluyla başa çıkma stratejileri geliştirdiği ve bu yöntemin yüksek öz farkındalık ile sonuçlandığı öğretmen yetiştirme eğitimlerinde tespit etmiştir. İşe yerleştirme süreçleri ve iş oryantasyonuna uygulanan benzer atölye çalışmaları, yeni işe alım stresini azaltarak elde tutma oranını iyileştirebilmektedir.

Ekip dinamiklerinde, duygusal çeviklik işbirliğini teşvik eder. İş çatışmaları genellikle dile getirilmeyen ve/veya ele alınmayan duygulardan kaynaklanır; terfiler nedeniyle duyulan kıskançlık veya çapraz fonksiyonlu projelerde hissedilen hayal kırıklığı gibi. "Ortaya çıkmayı" teşvik ederek, ekipler kısa toplantılar sırasında "duygu kontrolü" yapabilir ve "Bu proje beni heyecanlandırıyor ama aynı zamanda bunaltıyor" gibi tartışmaları normalleştirebilirler.

Bu yöntem, kişisel gelişim faaliyetlerinin duygusal gerginliği %29 azalttığı ve öz saygıyı artırdığı belirten Ştefan ve Ilie'nin [9] bulgularını da yansıtmaktadır. Satış veya müşteri hizmetlerinde, reddedilmeye karşı çevik tepkiler vermek—bunu kişisel bir başarısızlık yerine veri olarak görmek—başarı oranlarını %20'ye kadar artırabildiği de tespit edilmiştir. [10]

İnovasyon, Çeşitlilik ve Uygulama Zorlukları

Yukarıda tüm belirtilenlerin üzerine, duygusal çeviklik, iş rekabetçiliğinin temel taşı olan inovasyonu da yönlendirir. Katı düşünce yaratıcılığı engeller, ancak çeviklik denemeyi teşvik eder. Örneğin, ürün geliştirmede ekipler prototiplerde başarısızlıkla karşılaşabilir.

Çevik bir yaklaşım şudur: hayal kırıklığını kabul etmek, "bu fikir benim fikrimdi" düşüncesinden kopmak ve müşteri memnuniyeti değeriyle yeniden hizalanmak. Yale Duygusal Zekâ Merkezi'nde (2023-2024 raporu) yapılan araştırmalar, benzer duygusal becerileri gelişmiş yaratıcılık ve esenlik ile ilişkilendirmekte, işyerlerinde SDÖ'yi (sosyal-duygusal öğrenme) destekleyen sonuçlar vermektedir. [11]

Çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılık (DEI) çabalarında da duygusal çeviklik çok değerlidir. İşletmeler DEI'ye giderek daha fazla öncelik vermektedir, ancak bu süreçte önyargılar rahatsızlık uyandırır. Çeviklik, merakı tetikleyerek bu sürtünmenin aşılmasına yardımcı olur:

"Bu farklılık neden beni huzursuz ediyor?". Bu bakış açısı da empatik eylemlere yol açar. Vishwakarma ve arkadaşları, [4] kolektivizmin bireysel duyguları bastırabileceği Hindistan'daki kültürel engellere dikkat çekmekte, ancak çevikliğin bu durumu aşarak kapsayıcı kültürleri teşvik edebileceğini belirtmektedir.

Duygusal çevikliği günlük iş yaşamına uygulamak tabii ki zorluklar içermektedir. David'in Duygusal Çeviklik Testi [1] gibi ölçeklerle öz değerlendirme ile başlayan bir üstlenme / görev bilme gerektirir. Şirketler, Google'ın farkındalık ve duygusal becerileri harmanlayan “Search Inside Yourself – Kendi İçinizde Arayın” programında [12] görüldüğü gibi, bu ihtiyacı eğitim yoluyla süreçleriyle bütünleştirebilirler.

Başarı metrikleri arasında azalmış devamsızlık, daha yüksek katılım puanları ve gelişmiş performans değerlendirmeleri yer almaktadır. Ancak, araştırmalardaki sınırlamalar bazı ihtiyaçlara işaret etmektedir: Elmas'ın [8] çalışması gibi küçük örneklemler daha geniş testler gerektiğini, belirli tek bir zamana odaklanan çalışma tasarımlarının [6] ise uzun dönem takip gerektirdiğini göstermektedir. Bu bağlamda tek bir deneme sonuçlarına değil, zamana yayılan örgütsel öğrenmeye odaklanılmalıdır.

Orta düzey yöneticiler için duygusal çeviklik, yetki devrini kolaylaştırır. Korkudan mikro yönetim yapmak yerine, belirsizliği kabul edebilir ve büyüme gibi değerlerle uyumlu bir şekilde ekipleri güçlendirebilirler. Müzakerelerde, tepkisiz bir şekilde duygusal ipuçlarını okumaya yardımcı olarak daha iyi anlaşmalara yol açar. Müşteri hizmetlerinde bile, temsilciler duyguları kabul ederek şikayetleri yatıştırabilir ("Bunun sinir bozucu olduğunu anlıyorum") ve olumsuzlukları müşteri sadakatine dönüştürebilir.

İş dünyasındaki vakalarda elde edilebilecek faydalar oldukça ikna edicidir: duygusal olarak çevik kültürlere sahip firmalar %21 daha yüksek kârlılık sağlar. [5] Yapay zeka işleri yeniden şekillendirirken, çeviklik gibi insan becerileri ayırt edici özellikler haline gelir. Gelecekteki araştırmalar, yapay zekâ duygu izleme araçları gibi teknoloji entegrasyonlarını keşfetmeli, ancak etik hususlar—gizlilik, önyargı—buna rehberlik etmelidir.

Sonuç

Sonuç olarak, duygusal çeviklik bir moda sözcük değil; günlük iş zaferleri için pratik bir araç setidir. Profesyoneller, duygularla cesurca yüzleşerek, değerlerle hizalanarak ve akıcı bir şekilde uyum sağlayarak kaosu zarafetle yönetebilirler. David'in [1] isabetli bir şekilde belirttiği gibi, "Duygusal çeviklik, sıkışıp kalmaktan kurtulmak ve değişimi kucaklamaktır."

Yine Susan David’in özetlediği gibi; iş yerimizde, evimizde ve dünyamızda ilerlerken, zor duygularımıza nasıl tepki verdiğimiz, çok geniş kapsamlı sonuçlar doğurabilir. Kendi iç dünyanızdaki anlık dalgalanmalar da dahil olmak üzere, değişimi nasıl yönetiyorsunuz? Çevik olma çabamız ne kadar büyük olursa, ödülü de o kadar büyük olacaktır – yalnızca kendimiz için değil, aynı zamanda ekiplerimiz, ailelerimiz ve daha geniş topluluklarımız için de bu durum geçerlidir.

Karar Sizlerin. Ya bir kaçınma, dürüst olmama ve özgünlük eksikliği kültürü ya da bir kabul, şefkat ve gerçek esenlik kültürü hedefleyebilirsiniz.

Dr. Öğr. Üyesi Kemal Özkan YILMAZ, 20.10.2025, İstanbul

Kaynaklar

[1] David, S. (2016). Emotional agility: Get unstuck, embrace change, and thrive in work and life. Avery.

[2] McKinsey & Company. (2023). What makes change successful? McKinsey Global Publishing.

[3] Bhatt, K., & Sable, R. (2024). Emotional intelligence and agility: Catalysts for entrepreneurial resilience. Au Hybrid International Conference 2024 Entrepreneurship and Sustainability in the Digital Era. Assumption University of Thailand.

[4] Vishwakarma, R., Parihar, P. S., & Yadav, R. (2025). Emotional agility as a future-ready leadership skill: A critical review of its conceptual foundations and applicability in the Indian corporate sector. International Journal of Innovative Science and Research Technology, 10(6), 1084-1092.

[5] Gallup. (2024). State of the global workplace: 2024 report. Gallup Press.

[6] Yasmeen, K., Nazir, A., & Imran, H. (2024). Building resilience, practicing mindfulness, and cultivating emotional agility for enhanced well-being and positive relationships in challenging times. Journal of Development and Social Sciences, 5(2), 842-851. https://doi.org/10.47205/jdss.2024(5-II)76

[7] World Health Organization. (2023). Mental health at work. WHO Press.

[8] Elmas, B. (2024). Integrating emotional agility into pre-service language teacher preparation: From theory to practice. Iranian Journal of Language Teaching Research, 12(3), 197-215. https://doi.org/10.30466/IJLTR.2024.121511

[9] Ștefan, M. A., & Ilie, V. (2023). Emotional agility – an essential prerequisite in optimizing learning. Annals of the University of Craiova, the Psychology-Pedagogy Series, 45(1).

[10] Harvard Business Review. (2022). The power of emotional agility in sales. Harvard Business Review.

[11] Yale Center for Emotional Intelligence. (2024). Yale Center for Emotional Intelligence: 2023-2024 research year in review. Yale School of Medicine.

[12] Tan, C. M. (2012). Search inside yourself: The unexpected path to achieving success, happiness (and world peace). HarperOne.